Zarząd sukcesyjny w jednoosobowej działalności gospodarczej

Jednym z założeń Pakietu „100 zmian dla firm” jest uchwalona 5 lipca 2018 roku ustawa z o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej. Głównym celem powyższego aktu prawnego jest zapewnienie płynnej kontynuacji jednoosobowej działalności gospodarczej, które stanowią przeważającą większość polskich przedsiębiorstw. Ustawodawca prezentuje rozwiązania, dzięki którym przedsiębiorstwo osoby fizycznej ma nie obrócić się w niebyt z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Ponadto wprowadzone przepisy mają chronić prawa osób trzecich, przede wszystkim kontrahentów, konsumentów czy pracowników. 

Zarządca sukcesyjny 

Nowe przepisy gwarantują przedsiębiorcy wpisanemu do CEIDG możliwość wyznaczenia zarządcy sukcesyjnego, który po jego śmierci będzie zajmował się prowadzeniem przedsiębiorstwa, aż do czasu załatwienia formalności spadkowych. Zarząd sukcesyjny może trwać co do zasady maksymalnie dwa lata, lecz w wyjątkowych przypadkach sąd może termin ten wydłużyć do lat pięciu. Powołanie zarządcy wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. 

W przypadku gdy przedsiębiorca nie wyznaczy zarządcy za życia, do powołania sukcesora uprawnieni będą również spadkobiercy przedsiębiorstwa albo małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Należy pamiętać, że prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. W tym przypadku powołanie zarządcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego. 

Ustawa nie określa szczególnych wymagań jakie spełniać ma osoba obejmująca funkcję zarządcy sukcesyjnego, poza posiadaniem pełnej zdolności do czynności prawnych. Zarządcą nie może jednak zostać osoba wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Ustawodawca nie wymaga, by zarządca posiadał szczególne kwalifikacje i nie stawia żadnych dodatkowych warunków. Wynika stąd, że zarządca sukcesyjny może być ustanowiony w każdym przedsiębiorstwie niezależnie od posiadanych umiejętności. Nie wiadomo jednak do końca jak miałaby być prowadzona działalność, dla której wymagane są specjalne kwalifikacje, np. w przypadku śmierci adwokata czy lekarza. Wydaje się, że nie ma takiej możliwości, gdyż przepisy szczególne wyłączą w tym zakresie stosowanie przepisów ogólnych o sukcesji. Ustawodawca jednak wprost nie zajął się tym tematem.

W trakcie pełnienia zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwo będzie działać pod dotychczasową firmą przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku”. Warto zauważyć, że zawieszenie działalności gospodarczej nie uniemożliwia ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Niemożność ustanowienia zarządcy następuje jednak w sytuacji gdy zostanie ogłoszona upadłość przedsiębiorcy. 

Zarządca sukcesyjny będzie prowadził przedsiębiorstwo we własnym imieniu, lecz na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i ze skutkiem w ich majątku. Uprawniony będzie do czynności zwykłego zarządu. Czynności przekraczające ten zakres będą dokonywane za zgodą właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku ich braku konieczne będzie zezwolenie sądu. Zarządca na czas prowadzenia przedsiębiorstwa będzie mógł nadal korzystać z dotychczasowego NIP, dzięki czemu zachowana będzie ciągłość działalności oraz rozliczeń podatkowych. 

Zarządca nie jest uprawniony do uczestnictwa w zyskach i stratach, tak jak właściciele przedsiębiorstwa w spadku, jednak za wykonywanie określonych czynności przysługuje mu wynagrodzenie. Odpowiednie zastosowanie będą miały w tym przypadku przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu. 

Aspekt podatkowy 

Ustawa wprowadza zmiany polegające na przyznaniu podmiotowości prawnopodatkowej dla przedsiębiorstwa w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku będzie traktowane jako osobny podatnik podatku VAT, podatku akcyzowego, podatku dochodowego, podatku tonażowego, podatku okrętowego oraz podatku od gier hazardowych. 

Co więcej, ustawa przewiduje zwolnienie z podatku od spadków i darowizn w przypadku nabycia przez zarządcę sukcesyjnego w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim. Warunkiem takiego zwolnienia będzie prowadzenie przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej dwóch lat od dnia jego nabycia. 

Prawo pracy 

W zakresie zagadnień dotyczących prawa pracy przyjęto, że stosunki pracy zostaną zachowane, jeżeli zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony z dniem śmierci przedsiębiorcy. W innym przypadku, jeżeli zarząd zostanie ustanowiony dopiero po pewnym czasie od otwarcia spadku, stosunki pracy wygasają w ciągu 30 dni od śmierci przedsiębiorcy. Pracownicy będą jednak mieli gwarancje pierwszeństwa w zatrudnieniu w przypadku ponownego zatrudnienia w tej samej grupie zawodowej. Zarządca będzie odpowiedzialny za czynności związane z zatrudnieniem, natomiast płatnikiem składek za ubezpieczenie społeczne będzie przedsiębiorstwo w spadku. 

Przepisy przejściowe 

Przepisy ustawy stosuje się, jeżeli śmierć przedsiębiorcy nastąpiła po dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie uchwalonej ustawy. Z kolei do umów, które zostały zawarte przez przedsiębiorcę przed dniem wejścia w życie ustawy należy stosować przepis ustawy dotyczącej kontynuacji umów zawartych przez przedsiębiorcę. Nowe regulacje stosuje się również do umów o pracę zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy. 

Katarzyna Pelczar

prawnik

Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy

Kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl