Na czym polega składanie zeznań w sądzie?

Zeznania w sądzie składają świadkowie. Zarówno procedura cywilna, jak również procedura karna wskazują, iż zeznania składają świadkowie. Należy przy tym podkreślić, że jest to odmienny środek od przesłuchania stron, opinii ustnej biegłego oraz wyjaśnień oskarżonego. 

Przesłuchanie świadków w danej sprawie, niezależnie od tego czy jest to sprawa karna czy też cywilna, odbywa się na podobnych zasadach, jednak podkreślić należy na różnicę, które są przede wszystkim podyktowane faktem odmiennych zasad postępowań w zakresie oparcia procedury karnej na prawdzie materialnej (ustalanie jak rzeczywiście było), a procedury cywilnej na prawdzie formalnej (ustalanie tego, co można ustalić na podstawie dowodów w sprawie). 

Dowód z zeznań świadków w postępowaniu cywilnym dopuszczalny jest na wniosek strony, która jest zobowiązana do podania okoliczności, na które świadek będzie zeznawał oraz adresu świadka do wezwania. Kodeks postępowania cywilnego wskazuję przypadki, w których dana osoba nie może ze względów podmiotowych oraz przedmiotowych zostać świadkiem w sprawie. Świadkiem nie mogą być, zgodnie z art. 259 – 261 Kodeksu postępowania cywilnego: osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń; wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne", jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem; przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową; współuczestnicy jednolici; mediator co do faktów, o których dowiedział się w toku prowadzenia postępowania mediacyjnego. Osoba wezwana w charakterze świadka nie ma prawa odmowy złożenia zeznań, chyba, że jest małżonkiem strony, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem oraz powinowatym w tej samej linii lub stopniu, jak również osobą pozostających z którąś ze stron w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych powyżej, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi. 

Osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w oznaczonym terminie. Brak stawiennictwa bez usprawiedliwionej przyczyny może spowodować nałożenie na świadka grzywny, a w przypadku powtórnego niestawiennictwa zarządzenia doprowadzenia przymusowego do sądu. Świadek może jednak usprawiedliwić swoje niestawiennictwo w terminie 7 dni od daty doręczenia mu postanowienia o ukaraniu grzywną. 

Świadek składa zeznania ustnie. Na początku sąd żąda wykazania tożsamości świadka poprzez okazanie dowodu tożsamości. Następnie dopytuje o dane osobowe, zawód, stosunek do stron oraz wcześniejszą karalność za składanie fałszywych zeznań. Ponadto sąd jest zobowiązany do pouczenia świadka o grożącej odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Świadek przed złożeniem zeznań składa przyrzeczenie, chyba, że jest osobą małoletnią, skazaną za składanie fałszywych zeznań lub strony wyrażą zgodę za złożenie zeznań bez przyrzeczenia. W trakcie składania przyrzeczenia wszyscy z wyłączeniem sądu są zobowiązani zachować postawę stojącą. 

Na początku składania właściwych zeznań świadek odpowiada na pytania przewodniczącego, który ustala co i z jakiego źródła jest świadkowi wiadome w sprawie. Po uzyskaniu ogólnych informacji od świadka w sprawie, świadek jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na pytania stron oraz ich pełnomocników. W pierwszej kolejności pytania kieruje strona, z której wniosku świadek składa zeznania. Po wyczerpaniu pytań przez sąd i strony świadek zostaje zwolniony przez sąd. Świadek nie może opuścić sali przed zezwoleniem przewodniczącego. Zeznania świadka są utrwalane w protokole. 

Świadek ma prawo zgłosić w trybie art. 277 Kodeksu postępowania cywilnego wniosek o zwrot koniecznych kosztów stawiennictwa, do których zaliczają się koszty podróży, pobytu w miejscu przesłuchania oraz utracony zarobek. Wniosek taki powinien być zgłoszony w terminie tygodnia od dnia złożenia zeznań pisemnie lub ustnie do protokołu, na jego poparcie świadek jest zobowiązany do przedstawienia dowodów potwierdzających rzeczywisty koszt stawiennictwa. 

W postępowaniu karnym świadkiem jest każda osoba, która posiada wiedzę w przedmiocie czynu stanowiącego podstawę postępowania. Nie ma zatem konieczności formułowania wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka, chociaż tryb wnioskowy jest dopuszczalny. Ponadto szerszy jest katalog osób, które nie mogą zeznawać w charakterze świadka, należą do nich obrońca oraz duchowny, a także osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej lub zawodowej, o ile nie zostali zwolnieni przez sąd lub właściwy organ z obowiązku zachowania tajemnicy. Procedura karna wyodrębnia ponadto instytucję świadka koronnego oraz anonimowego, którzy zeznają przy zachowaniu odrębnych zasad, a także przewidziane są szczególne zasady przesłuchiwania osób poniżej 15 roku życia. 

Podkreślić należy, iż zasadniczo, zarówno w postępowaniu cywilnym, jak również karnym, dowód z zeznań świadków przeprowadza się przed sądem sprawy. Jednak w stosunku do osób, które z racji choroby lub kalectwa nie mogą się stawić, dopuszczalne jest ich przesłuchanie w miejscu pobytu. Przepisy również dopuszczają możliwość odstępstwa od zasady bezpośredniości poprzez przesłuchanie świadka w ramach pomocy prawnej przez sąd jego miejsca zamieszkania. 

Paulina Adamczyk 

prawnik 

Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy 

kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl