Ustanowienie obrońcy dla zatrzymanego przez policję

Osoba zatrzymana przez Policję wobec podejrzenia popełnienia przestępstwa ma prawo do ustanowienia obrońcy oraz podjęcia kontaktu z adwokatem (art. 244 i 245 kodeksu postępowania karnego). O wskazanych dwóch uprawnieniach zatrzymany powinien zostać pouczony bezpośrednio po zatrzymaniu przez funkcjonariusza. 

Podkreślenia wymaga fakt, iż umożliwienie kontaktu z adwokatem może odbywać się w każdej formie, w tym telefonicznej oraz bezpośredniej. Organy wymiaru sprawiedliwości nie powinny co do zasady brać udziału w czynnościach kontaktowych zatrzymanego i adwokata, istnieje jednak podstawa aby w wyjątkowych okolicznościach funkcjonariusz uczestniczył we wskazanej czynności. Zastrzeżenie obecności może nastąpić jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Wskazać należy, iż ta regulacja została zmieniona przez nowelizację z 2013 r. na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 grudnia 2012 r., co ograniczyło możliwość udziału funkcjonariusza w kontaktach zatrzymanego oraz jego adwokata. 

Ustanowienie obrońcy zgodnie z art. 83 kodeksu postępowania karnego może przybrać dwie formy: ustną poprzez złożenie oświadczenia do protokołu lub pisemną poprzez udzielenie pełnomocnictwa do obrony. Przy czym prawo do ustanowienia obrońcy przysługuje osobie zatrzymanej. Z uwagi jednak, iż zatrzymanie powoduje pozbawienie wolności, możliwe jest ustanowienie obrońcy przez inną osobę. O takim fakcie osoba zatrzymana powinna zostać zawiadomiona w jak najszybszym terminie. Obrońca taki działa do momentu ustanowienia obrońcy przez zatrzymanego lub zwolnienia tak ustanowionego obrońcy przez osobę zatrzymaną. 

Zwrócić należy uwagę na fakt, iż prawo do obrońcy na etapie zatrzymania dla każdej osoby w takiej sytuacji ma charakter iluzoryczny. Realnie takie prawo jest zabezpieczone jedynie dla osób, które mają zdolności finansowe do ustanowienia obrońcy z wyboru. Osoby zatrzymane bez środków finansowych na adwokata z wyboru mają wskazane prawo ograniczone. Złożenie wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu wiąże się z upływem oznaczonego czasu, celem rozpoznania wniosku, co jednak nie wstrzymuje działań organów wymiaru sprawiedliwości. Taka osoba zatrzymana ma zatem uprawnienie do obrońcy, które jednak praktycznie nie może być zrealizowane, czego skutkiem jest brak obrony profesjonalnej na początkowym etapie postępowania, który to etap bardzo często ma ważne znaczenie dla dalszego rozwoju sprawy.

Na wskazaną wadliwość regulacji dotyczącej uprawnienia zatrzymanego do obrony uwagę zwrócił Sąd Najwyższy w dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie V KK 194/03, w której uznał, iż przysługuje zatrzymanemu prawo do obrony już we wczesnym stadium postępowania, gdy organ dokonujący zatrzymania wysuwa uzasadnione przypuszczenie, że popełnił on przestępstwo.

Uprawnienie do ustanowienia obrońcy jest zatem zastrzeżone dla zatrzymanych od nowelizacji przepisów z 2009 r., jednak wobec procedury ustanowienia obrońcy z urzędu oraz szybkiego tempa postępowania na wczesnym etapie uprawnienie to nie ma faktycznego celu ochronnego dla zatrzymanych, którzy nie mają możliwości ustanowienia obrońcy z wyboru.

Paulina Adamczyk 

adwokat 

Kancelaria Marek Zdanowicz i Wspólnicy

kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl