Jak zapisać spadkobiercom pieniądze zgromadzone w banku? Zapis bankowy - cz. I.

Regulacje polskiego prawa spadkowego zawarte w kodeksie cywilnym przewidują, że jedyną formą rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest testament. Powołanie do spadku może wynikać również z ustawy. Niemniej warto wiedzieć, że jedną z czynności mających na celu uporządkowanie naszej sytuacji majątkowej po śmierci, jest również tzw. zapis bankowy. Zapis bankowy bądź innymi słowy „dyspozycja wkładem na wypadek śmierci” to instytucja prawa bankowego uregulowana w art. 56 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz.U.2015.128). Stanowi ona wyjątek od ogólnych zasad dziedziczenia, dopełniając i uelastyczniając przepisy polskiego prawa spadkowego. Co istotne, ma znaczenie praktyczne, ponieważ zapewnia osobom bliskim zmarłego szybki dostęp do środków zgromadzonych na jego rachunkach bankowych, bez konieczności prowadzenia długiego procesu spadkowego. 

Istota zapisu bankowego polega na zobowiązaniu banku przez posiadacza rachunku do dokonania na wypadek jego śmierci wypłaty określonej kwoty na rzecz określonej osoby. Kwestią fundamentalną, wymagającą wyraźnego podkreślenia jest fakt, że przekazane w ten sposób środki pieniężne nie wchodzą w skład spadku i nie będą zaliczane do schedy spadkowej. Nie pozostają w żadnej relacji do testamentu. Nie będą również traktowane jako darowizny w rozumieniu przepisów o zachowku. 

Instytucja zapisu bankowego wiąże się jednak z pewnymi istotnymi ograniczeniami, o których należy pamiętać. Po pierwsze, przysługuje jedynie posiadaczom rachunków oszczędnościowych, rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych i rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej. Po drugie, dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie może być dokonana z rachunków wspólnych, np. małżeńskich. Jest to bowiem forma rozrządzenia na wypadek śmierci i wprowadzenie takiej możliwości naruszałoby de facto zakaz tworzenia testamentów wspólnych. 

Kolejne bardzo ważne ograniczenie ustawowe dotyczy kręgu osób, na rzecz których można dokonać zapisu bankowego. Przepisy prawa bankowego wprowadzają katalog zamknięty, obejmujący jedynie najbliższych krewnych: małżonka, wstępnych, zstępnych i rodzeństwo. W tym miejscu warto mieć na uwadze, że w/w osoby nie muszą być jednocześnie spadkobiercami, prawa majątkowe wskazane przez posiadacza rachunku przechodzą wraz z jego śmiercią na rzecz zapisobiorcy niezależnie od tego, czy jest on powołany do dziedziczenia z mocy ustawy lub testamentu. 

Ochronie masy spadkowej przed jej zbyt znacznym uszczupleniem ma służyć ograniczenie ilościowe. Zgodnie z art. 56 ust. 2 Prawa bankowego dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W związku z tym, że posiadacz rachunku może dokonać kilka zapisów bankowych na rzecz różnych osób, wskazane ograniczenie ilościowe dotyczy zapisów wykonanych ze wszystkich rachunków bankowych posiadacza we wszystkich bankach. Natomiast w przypadku, gdy łączna suma złożonych dyspozycji przekracza w/w limit, dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej. A zatem w wypłacie środków nie istnieje zasada proporcjonalności - w pierwszej kolejności są wypłacane kwoty określone w dyspozycjach późniejszych. Poza tym warto wspomnieć, że z kolei nadwyżka na rachunkach przekraczająca wskazany limit wchodzi w skład spadku i podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych określonych w kodeksie cywilnym.

W kolejnych postach omówimy praktyczne aspekty związane z ustanowieniem zapisu bankowego a także planowaną w tym zakresie na 1 lipca 2016 roku nowelizację przepisów.

Katarzyna Sobczak

prawnik

Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy

kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl