Siła wyższa i jej skutki dla umów w dobie epidemii koronawirusa

Aktualna sytuacja związana z rozprzestrzenianiem się koronawirusa SARS-CoV-2 i związanej z nim choroby COVID-19, w tym funkcjonowanie nadal wielu ograniczeń nie tylko w życiu codziennym obywateli, ale także w funkcjonowaniu podmiotów w obrocie gospodarczym, niesie za sobą coraz dalej idące skutki m.in. w obszarze istniejących zobowiązań. Zaprezentujemy Państwu cykl artykułów dotyczących działań w sytuacji, gdy dany podmiot nie ma możliwości realizowania swoich zobowiązań. 

Przy wykonywaniu zobowiązań obowiązuje generalna zasada pacta sunt servanda, oznaczająca obowiązek dotrzymywania umów. Jednakże obecne okoliczności mają charakter nadzwyczajny, przez co strony zobowiązań mogą powoływać się na zaistniałe zmiany celem odmiennego ukształtowania zobowiązań. Należy pamiętać, że strony często określają w ramach stosunku zobowiązaniowego możliwość m.in. odstąpienia od umowy, wypowiedzenia umowy czy też odstępstw od przyjętego systemu płatności, w przypadku zaistnienia określonych w umowie zdarzeń.  Praktyka powyższa odnosi się także do samego pojęcia siły wyższej, która często jest definiowana przez strony w treści zawieranej umowy, poprzez katalog otwartylub zamknięty zdarzeń uznanych przez strony za siłę wyższą.

W związku z kwalifikowaniem stanu epidemii jako siły wyżej w rozumieniu prawa cywilnego, w obecnej sytuacji istnieje możliwość powołania się strony umowy na zaistnienie siły wyższej. Pamiętać jednak należy, że to na osobie powołującej się na siłę wyższą spoczywa ciężar udowodnienia  bezpośredniego związku między siłą wyższą a niewykonaniem zobowiązania. Celem oceny możliwych rozwiązań, należy przede wszystkim dokonać analizy wiążącej umowy i w tym zakresie warto skorzystać z pomocy profesjonalisty. Kancelaria zajmuje się zagadnieniami tego typu. 

W prawie cywilnym siła wyższa rozumiana jest jako zdarzenie zewnętrzne, które jest niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia, a którego skutkom nie można zapobiec. Zatem pojęcie siły wyższej składa się z trzech elementów, które muszą być spełnione łącznie. W przypadku braku określenia siły wyższej w umowie, zastosowanie ma pojęcie siły wyższej, sformułowane przez orzecznictwo i doktrynę, gdyż kodeks cywilny nie definiuje tej instytucji.

Co ważne jednak, możemy powoływać się na istnienie siły wyższej jeżeli wykażemy  bezpośredni związek pomiędzy niewykonaniem danego zobowiązania a  siłą wyższą. Siła wyższa będąc zdarzeniem zewnętrznym, przypadkowym dla strony, na które nie ma ona wpływu, stanowi jedną z przesłanek egzoneracyjnych. Oznacza to, iż w przypadku zaistnienia siły wyższej, a następnie powołania się na nią przez stronę umowy, dochodzi do zwolnienia z odpowiedzialności przewidzianej w art. 471 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), przewidującego odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania. 

Zatem wystąpienie siły wyższej zwalnia z odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania, jednak każdorazowo należy wykazać, że to właśnie wystąpienie siły wyższej uniemożliwiło wykonanie zobowiązania i to na jej skutek doszło do niewykonania umowy, czyli chodzi o związek przyczynowo-skutkowy między siłą wyższą a niewykonaniem zobowiązania.

Powyższe będzie miało także zastosowanie do kary umownej, która stanowi odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W przypadku zaistnienia siły wyższej, dochodzi do zwolnienia na mocy art. 471 k.c. z odpowiedzialności odszkodowawczej także w zakresie postanowień kary umownej, przy spełnieniu warunków opisanych powyżej.

Anna Dudkiewicz

prawnik

Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy

Kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl