Czy można rozmyślić się w sprawie darowizny i ją odwołać?

Odwołanie darowizny jest możliwe. Prawo rozróżnia dwie podstawy odwołania darowizny w  zależności od tego czy była już wykonana czy jeszcze nie.

Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Odwołanie darowizny jest możliwie zatem jedynie w ściśle oznaczonych okolicznościach. Podstawą odwołania darowizny nie mogą być względy jednostronnej woli darczyńcy, ale obiektywne okoliczności wskazujące na sytuację materialną darczyńcy, które uniemożliwiają wykonanie darowizny. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Kodeks cywilny przewiduje ponadto możliwość odwołania darowizny wykonanej (art. 898). Powodem odwołania darowizny wykonanej może być rażąca niewdzięczność obdarowanego. Od chwili odwołania darowizny obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny na zasadach odpowiedzialności za bezpodstawne wzbogacenie. Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie jest możliwe, o ile darczyńca przebaczył obdarowanemu. Przebaczenia mógł dokonać również darczyńca nieposiadający pełnej zdolności do czynności prawnej, o ile działał z rozeznaniem. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Darowizna wykonana nie może jednak być odwołana po upływie roku od chwili, w której darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Kwestia niewdzięczności powinna być rozpatrywana w odniesieniu do konkretnej sprawy, jednak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2011 roku w sprawie IV CSK 113/11 wskazał, iż „rażącą niewdzięczność w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Czynami świadczącymi o rażącej niewdzięczności obdarowanego są: odmówienie pomocy w chorobie, odmowa pomocy osobom starszym, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia czy ciężkie znieważenia.” W praktyce procesy o odwołanie darowizny są niezwykle trudne i statystycznie niezbyt często kończą się sukcesem, co powoduje, że powinny być szczególnie dobrze przygotowane przez składającego pozew.

Oświadczenie o odwołaniu darowizny ma charakter jednostronny i dla swojej ważności powinno zostać złożone w formie pisemnej. Oświadczenie takie powinno również zostać przekazane obdarowanemu do wiadomości, bowiem dopiero od chwili zapoznania się z jego treścią przez obdarowanego, darowizna zostaje skutecznie odwołana. Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, o ile darowizna czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Okoliczność ta jednak musi zostać wykazana przez obdarowanego.

Ponadto Kodeks cywilny wyróżnia jeszcze jeden sposób rozwiązania umowy darowizny, określony w art. 901. Zgodnie z jego treścią przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez tę osobę przed ubezwłasnowolnieniem, jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna. Rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

Paulina Adamczyk

prawnik

Kancelaria Zdanowicz i Wspólnicy

kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl