Komu przysługuje i od kiedy prawo do lokalu socjalnego?

Podstawę dla przyznania lokalu socjalnego oraz określenia zasad najmu lokalu socjalnego stanowi ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminnym oraz o zmianie Kodeksu cywilnego („Ustawa”). 

Lokale socjalne są wydzielane przez gminy z gminnego zasobu mieszkaniowego. Zapewnienie lokali socjalnych jest zadaniem własnym gminy. Umowa najmu lokalu socjalnego jest zawierana na czas oznaczony. Po upływie oznaczonego w niej terminu możliwe jest przedłużenie umowy najmu na kolejny okres, o ile nadal istnieją podstawy do przyznania lokalu socjalnego. Stawki czynszu najmu lokalu socjalnego nie mogą przekraczać połowy stawki czynszu obowiązującej przy najmie lokalu z gminnego zasobu mieszkaniowego. 

Lokale socjalne przyznawane są osobom, które nie mają tytułu prawnego do lokalu o najniższych dochodach, których stopień jest określany przez gminy w uchwale dotyczącej wysokości dochodu gospodarstwa domowego, która uzasadnia oddanie w najem lub w podnajem lokalu na czas nieoznaczony i lokalu socjalnego, oraz wysokość dochodu gospodarstwa domowego uzasadniającą zastosowanie obniżek czynszu. Uchwały takie są podejmowane przez rady gmin. Osoby, które spełniają progi oznaczone w uchwale danej gminy, celem uzyskania lokalu socjalnego powinny złożyć do gminy stosowany wniosek. Zdarza się, że wniosek taki składany jest przez placówki opieki społecznej lub inne organizacje zajmujące się pomocą w rozwiązywaniu takich problemów mieszkaniowych. Wyjątkowo lokal socjalny przysługuje również osobie, która co prawda zajmuje lokal samowolnie bez tytułu prawnego oraz wobec której sąd nakazał opróżnienie lokalu, jednak gdy przyznanie lokalu socjalnego jest usprawiedliwione zasadami współżycia społecznego. 

Przyznanie lokalu socjalnego na wniosek następuje poprzez zawarcie umowy najmu. O rozstrzygnięciu w zakresie przyznania lokalu socjalnego organ wydaje pisemne powiadomienie. Z uwagi na brak wydania decyzji administracyjnej, w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia nie ma możliwości odwołania w trybie administracyjnym. Wnioskodawca może ponownie składać wniosek o przyznanie lokalu wraz ze wszelkimi dokumentami uzasadniającymi przyznanie lokalu socjalnego. O ile natomiast, pomimo spełnienia wymagań przewidzianych dla przyznania lokalu socjalnego, gmina odmawia zawarcia umowy najmu, możliwe jest wytoczenie postępowania cywilnego o ustalenie prawa do lokalu socjalnego w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. 

Ponadto o prawie do lokalu socjalnego rozstrzyga sąd w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu mieszkalnego. W wyroku takim powinno znaleźć się rozstrzygnięcie pozytywne lub negatywne w zakresie uprawnienia do lokalu socjalnego (art. 19 ust. 1 Ustawy). W przypadku uwzględniania prawa do lokalu socjalnego obowiązek jego zapewniania ciąży na gminie właściwej dla miejsca położenia lokalu opróżnianego. Jeżeli uprawnienie do lokalu socjalnego zostało orzeczone dla dwóch lub więcej osób, gmina zobowiązana jest do zapewnienia im przynajmniej jednego lokalu socjalnego. 

Sąd rozpoznając zasadność przyznania lokalu socjalnego z urzędu bada sytuację materialną i rodzinną pozwanych, a także dotychczasowy sposób korzystania z lokalu. Podkreślić należy, iż w pewnych sytuacjach i dla oznaczonych osób sąd w wyroku eksmisyjnym jest zobowiązany do orzeczenia lokalu socjalnego. Jak stanowi art. 19 ust. 4 Ustawy, sąd nie może nie orzec o lokalu socjalnym na rzecz: 1) kobiety w ciąży, 2) małoletniego niepełnosprawnego lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą, 3) obłożnie chorych, 4) emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, 5) osoby posiadającej status bezrobotnego, 6) osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze w/w uchwały. Z obowiązku orzeczenia na rzecz takich osób lokalu socjalnego sąd jest zwolniony, jeżeli osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż ten, z którego są eksmitowane. Ponadto obowiązek ten wygasa, o ile orzeknięcie o opróżnieniu lokalu następuje z powodu uporczywego i rażącego zachowania pozwanego wobec porządku domowego, który narusza możliwość korzystania z lokalu przez innych mieszkańców lub uniemożliwia zamieszkiwanie wspólne w jednym lokalu z byłym współmałżonkiem. 

Prawo do lokalu socjalnego może zostać zatem przyznane w drodze zawarcia przez gminę umowy najmu lokalu socjalnego z wnioskodawcą lub poprzez orzeczenie sądu. Prawo to staje się skuteczne od dnia oznaczonego w umowie najmu lub od dnia uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego. Ponadto prawo do lokalu socjalnego, orzeczone wyrokiem sądu, powoduje, iż wykonanie orzeczenia sądu nakazującego opróżnienie lokalu zostaje wstrzymane do dnia złożenia przez gminę oferty najmu lokalu socjalnego. Uprawniony traci zawsze prawo do lokalu socjalnego, o ile nabędzie tytuł prawny do innego lokalu, który może używać. Wówczas gmina ma prawo wypowiedzieć umowę najmu lokalu socjalnego bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 25 Ustawy). 

Paulina Adamczyk 

prawnik 

Kancelaria Marek Zdanowicz i Wspólnicy 

kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl