Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych podlega opłatom sądowym. Opłaty sądowe, ich wysokość oraz zasady ustalania określone są przez ustawę z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2010 Nr 90, poz. 594 z zm.) („Ustawa”). Ustawodawca dopuścił możliwość zwolnienia się strony od kosztów sądowych. Możliwość taka istnieje zarówno dla osób fizycznych, jak również osób prawnych.
W przypadku osób fizycznych podstawą jest art. 102 Ustawy. Osoba fizyczna, która wnosi o zwolnienie od kosztów sądowych jest zobowiązana do złożenia oświadczenia, iż nie jest w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie oraz rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru, na specjalnym formularzu, który jest dostępny na stronach internetowych sądów, Ministerstwa Sprawiedliwości oraz można go również pobrać w sekretariatach sądów. O ile wniosek zawiera braki formalne, sąd wzywa wnioskodawcę do ich usunięcia w oznaczonym terminie, nie krótszym niż siedem dni po rygorem zwrotu wniosku. Wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia oświadczenia, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Ponadto sąd może odebrać od wnioskodawcy przyrzeczenie potwierdzające brak możliwości pokrycia kosztów sądowych bez uszczerbku dla siebie i rodziny.
W przypadku zwolnienia od kosztów przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, jest ona zobowiązana do wykazania, iż nie posiada wystarczających środków na uiszczenie kosztów sądowych. Im uzasadnienie wniosku będzie bardziej szczegółowe, tym większe szanse na zwolnienie. Wniosek musi być poparty dokumentacją potwierdzającą brak środków na pokrycie kosztów procesu.
Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Sąd przesyła niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi. W sprawach wieczystoksięgowych wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powinien być złożony przed złożeniem wniosku o wpis do księgi wieczystej.
W przypadku powzięcia przez sąd wątpliwości co do stanu majątkowego wnioskodawcy sąd może wszcząć dochodzenie celem ustalenia zasadności wniosku po kątem sytuacji materialnej wnioskodawcy. Sąd odmawia zwolnienia od kosztów stronie w przypadku oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony swych praw.
Sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W obu wypadkach strona obowiązana jest uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki, jednakże w drugim wypadku sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem także częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach. Stronę, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, sąd, cofając zwolnienie, skazuje na grzywnę w wysokości do 1.000 złotych. Niezależnie od obowiązku uiszczenia grzywny strona powinna uiścić wszystkie przepisane opłaty i pokryć obciążające ją wydatki. Osobę, która ponownie zgłosiła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, świadomie podając nieprawdziwe okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, sąd, odrzucając wniosek, skazuje na grzywnę w wysokości do 2.000 złotych. Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów oparty o te same okoliczności, podlega odrzuceniu. Na postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku zażalenie nie przysługuje.
Podkreślić należy, iż zwolnienie od kosztów sądowych nie obejmuje zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Ponadto złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych lub środka odwoławczego na postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania.
Paulina Adamczyk
prawnik
kontakt: blog@zdanowiczlegal.pl
